Do czego może doprowadzić otyłość i nadwaga?

Występowanie nadwagi i otyłości wiąże się ze zwiększonym ryzykiem narażenia na wiele poważnych konsekwencji zdrowotnych. Cukrzyca typu II, nadciśnienie, udary, czy choroby układu sercowo-naczyniowego - to tylko niektóre z nich.

Państwowa Inspekcja Sanitarna

W kontekście nowotworów, nadwaga i otyłość to drugi najważniejszy po paleniu papierosów czynnik zwiększający ryzyko tych chorób. Badania naukowe dowodzą, że prawdopodobieństwo rozwoju nowotworów rośnie proporcjonalnie do wzrostu objętości tkanki tłuszczowej w organizmie.

Skala problemu

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia na świecie od 1975 roku liczba osób zmagających się z otyłością wzrosła blisko trzykrotnie. W 2016 roku 39% dorosłej populacji światowej (od 18 roku życia wzwyż) miało nadwagę, natomiast 13% osób było otyłych. W tym samym roku, ponad 340 milionów dzieci i młodzieży w wieku 5-19 lat miało nadwagę lub otyłość. Dodatkowo, najnowsze dane WHO pokazują, że w 2019 roku na świecie 38 mln dzieci poniżej 5 roku życia także miało nadwagę lub otyłość. W Polsce, w 2018 roku, problem nadwagi i otyłości dotyczył 13,7% dziewcząt oraz 29,3% chłopców. W przypadku osób dorosłych - 41% kobiet i 59% mężczyzn.

Związek z nowotworami

Istnieje kilka mechanizmów, które wyjaśniają w jaki sposób nadwaga i otyłość może wpływać na zwiększenie ryzyka nowotworów, jest to m.in.:

- przewlekły stan zapalny, obserwowany często w przypadku otyłości, który z czasem może prowadzić do uszkodzeń DNA i choroby,
-nadmierna ilość hormonu - estrogenu - wytwarzanego przez tkankę tłuszczową, którego wysoki poziom wiąże się ze zwiększonym ryzykiem występowania niektórych nowotworów,
- podwyższony poziomem insuliny i insulinopodobnego czynnika IGF-1 we krwi, co może sprzyjać rozwojowi nowotworów,
- wytwarzanie przez komórki tłuszczowe hormonów - adipokin - które mogą stymulować namnażanie się komórek w organizmie,
- bezpośredni i pośredni wpływ komórek tłuszczowych na inne regulatory wzrostu komórek w organizmie.

Problem nadwagi i otyłości w kontekście zwiększonego ryzyka występowania chorób nowotworowych został dostrzeżony w Narodowej Strategii Onkologicznej (NSO). Jednym z celów NSO jest podjęcie działań na rzecz ograniczenia skutków zdrowotnych związanych z tym wyzwaniem zdrowia publicznego.

Dlaczego to tak istotne?

Co roku, odnotowywana jest rosnąca zachorowalność na nowotwory złośliwe - zarówno w Polsce, jak i w innych częściach świata. Liczne badania naukowe potwierdzają, że duża część zachorowań na nowotwory - nawet aż około 90% - związanych jest z narażeniem na czynniki, które mogą być ograniczane lub eliminowane. Jednym z takich czynników, o silnym działaniu, jest właśnie nadwaga i otyłość. Istnieją bardzo mocne dowody naukowe potwierdzające związek nadwagi i otyłości oraz zwiększonego narażenia na występowanie następujących nowotworów:

- rak piersi (po menopauzie),
- rak jelita grubego,
- rak trzonu macicy (endometrium),
- rak nerki,
- rak wątroby,
- rak trzustki,
- rak przełyku.

Dodatkowo, w przypadku podwyższonego BMI, istnieją również umiarkowane dowody naukowe wskazujące na zwiększone ryzyko zachorowania na raka:

- pęcherzyka żółciowego,
- jamy ustnej,
- gardła,
- krtani,
- jajnika,
- prostaty (gruczołu krokowego),
- żołądka.

Co robić, aby uniknąć nadwagi i otyłości?

1. Zadbaj o regularną aktywność fizyczną

Zadbaj o to, aby być aktywnym fizycznie w życiu codziennym. Jeśli masz dzieci, pamiętaj, aby zachęcać je do regularnej aktywności fizycznej. Według danych WHO, w Polsce, jedynie 19% dziewcząt i 30% chłopców w wieku 11-15 lat wykazuje aktywność fizyczną na odpowiednim poziomie. W przypadku osób dorosłych (16-69 lat) jest to już 88% badanych.
Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem, optymalnie powinniśmy spędzać każdego dnia 60 minut na ruchu o średniej intensywności, lub 30 minut o wysokiej intensywności.

Co to oznacza?

- Aktywność fizyczna o średniej intensywności - to każdy typ ćwiczeń, który powoduje, że tętno i oddech przyspiesza. Może to być taniec, szybki marsz, trening siłowy.
- Aktywność fizyczna o dużej intensywności - to aktywność podczas której temperatura ciała podnosi się, tętno przyspiesza, a ćwiczący zaczyna się pocić. Może to być aerobik, gra w tenisa, bieg.

Aktywność fizyczna wpływa znacząco na obniżenie ryzyka wielu nowotworów złośliwych, m.in.: raka pęcherza moczowego, piersi, okrężnicy, endometrium, nerki, przełyku i żołądka. Pojawiające się dowody sugerują, że siedzący tryb życia wiąże się ze zwiększonym ryzykiem raka piersi, okrężnicy, endometrium i płuc.

2. Zadbaj o zdrową dietę

Jedz dużo produktów pełnoziarnistych, roślin strączkowych, warzyw i owoców. Ogranicz spożycie wysokokalorycznych produktów spożywczych (o wysokiej zawartości cukru lub tłuszczu). Unikaj słodzonych napojów, przetworzonego mięsa oraz ogranicz spożycie mięsa czerwonego i żywności z dużą ilością soli. Ogranicz spożycie alkoholu. Zwróć szczególną uwagę na spożycie cukru. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia w Polsce w ostatnich latach konsumpcja tego produktu znacząco wzrosła. W 2017 r. statystyczny Polak spożył ponad 44 kg cukru, czyli aż o 6,1 kg więcej niż w 2008 r.

Jeśli nie wiesz jak wprowadzić zdrowe nawyki żywieniowe w swoim życiu, skorzystaj z bezpłatnej porady dietetyka. W ramach Narodowego Programu Zdrowia, Centrum Dietetyczne Online Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej prowadzi profesjonalne poradnictwo żywieniowe.
Porady dietetyczne, a także te dotyczące aktywności fizycznej, znajdziesz również na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia - Akademia NFZ.

3. Kontroluj masę ciała

Regularnie kontroluj swoją masę ciała. Istnieją proste sposoby, dzięki którym w szybki sposób możemy sprawdzić czy mamy prawidłową masę ciała:

- obliczając wskaźnik masy ciała - BMI - ang. Body Mass Index (z wyłączeniem osób o rozbudowanej tkance mięśniowej, osób po 65 roku życia, kobiet w ciąży i dzieci). Wskaźnik obliczamy dzieląc masę ciała (w kilogramach) przez wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. Przykładowo, obliczenie wskaźnika dla osoby mającej 1 m 80 cm wzrostu i ważącej 75 kg będzie wyglądało następująco: 75kg/(1,80m)2 = 23,15 kg/m2. Uzyskany wynik należy porównać z poniższymi wartościami:

BMI niższe niż 18,5 kg/m2 oznacza niedowagę,
BMI wynoszące od 18,5 do 24,9 kg/m2 oznacza prawidłową wagę,
BMI od 25,0 do 29,9 kg/m2 jest charakterystyczne dla nadwagi,
BMI wynoszące 30,0 kg/m2 i wyższe oznacza otyłość.

- mierząc obwód talii - optymalna wartość obwodu talii dla mężczyzn wynosi 94 cm, dla kobiet 80 cm.